انواع قراردادهای تجاری و نحوه تنظیم آن‌ها
برای تقسیم‌بندی “ انواع قراردادهای تجاری ” وبازرگانی، معیار وروش مشخصی وجود نداردومذاکره‌کنندگان وبازرگانان، بر سر یک دسته‌بندی مشخص، متفق‌القول نیستند. ضمن این‌که تعریف چارچوب و کلیت قراردادها هم، چندان صلب و قطعی نیست. مثلاممکن است قراردادی را ببینید که ترکیبی از لیسانس و انتقال تکنولوژی است و در حالی که یک کارشناس ترجیح می‌دهد آن را در گروه قراردادهای انتقال تکنولوژی دسته‌بندی کند، کارشناس دیگری همان قراردادرا زیرمجموعه‌ی قراردادهای لیسانس درنظربگیرد.خدمات مالی و حسابداری
برخی از انواع قراردادهای تجاری و بازرگانی
“قراردادهای فروش” : قراردادهای فروش رامیتوان قدیمی ترین وشناخته شده‌ترین نمونه قراردادهای بازرگانی دانست. قراردادهایی که در آن یک طرف، کالا یا هر نوعی از داشته و دارایی خود را در ازاء دریافت پول یا کالایی دیگر و با رعایت مجموعه‌ای از شرایط (از زمان پرداخت تا نحوه‌ی پرداخت و شیوه‌ی تقسیم ریسک و موارددیگر) به طرف دوم واگذار می‌کند. شاید بسیاری از ما، کارهای بزرگ بازرگانی بین المللی برای خرید و فروش و حمل و نقل کالا، از کشوری به کشور دیگر انجام نداده باشیم؛ اما نباید فراموش کنیم که قرارداد فروش خودرو یا خانه هم که بیشتر ما دریکی از دو طرف آن‌ها حضور داشته‌ایم نمونه‌هایی ازهمین قراردادهای فروش محسوب میشوند.شرکت حسابداری
” قراردادهای خدمات ” : قراردادهای خدمات هم، شکل پرکاربرددیگری ازقراردادهای تجاری محسوب میشوند. قراردادهایی که در آن‌ها کالایی رد و بدل نمی‌شود ( یا اگر می شود، در حاشیه است ) و اصل موضوع قرارداد، روی ارائه‌ی خدمات توسط یکی از طرفین به طرف دیگرمتمرکزاست. قراردادهای خدمات از این جهت در قالب یک سرفصل مجزا مورد بحث قرار می‌گیرند که سنجش عملکرد در این قراردادها و نیز مفاد مربوط به تعهد خدمت‌دهنده ، با تعهداتی که معمولافروشندگان کالاارائه میدهند، متفاوت است.فرسان
” قراردادهای تدارکات ” : قراردادهای تدارکات شباهت‌های بسیاری به قراردادهای خریددارند؛ اماماهیت تأمین‌کننده و تعهدات او متفاوت است. از جمله این‌که تأمین‌کننده قرار نیست الزاما فروشنده باشد ؛ بلکه می تواند مواد اولیه ، تجهیزات و ملزومات را از مجموعه‌ی دیگری تهیه کرده و در مقابل، کارمزددریافت کند. هم‌چنین کسانی که وارد حوزه‌ی قراردادهای تدارک می شوند، ممکن است در قالب زیرمجموعه‌ای از پروژه‌های سازمانی فعالیت کنند و در رعایت مهلت‌های زمانی، استانداردها و جریمه‌های متفاوتی برای عملکرد نامطلوب آن‌ها تعریف واعمال شود.
” قراردادهای تأمین مالی ” : قراردادهای تأمین مالی یکی دیگرازقراردادهای مهم هستندکه درکسب وکارها مورد توجه قرار می‌گیرند. اگر با این نوع قراردادها نا آشنا باشید، ممکن است فکر کنید که بیشتر این قراردادها میان بانک ها و شرکت های سرمایه پذیر منعقد می شوند . در حالی که قراردادهای تأمین مالی بسیار متنوعند و تنظیم هر یک از آن ها نکات و ظرایف خاص خود را دارد. کافی است به نمونه‌های زیرتوجه کنید:
- ” تأمین مالی پروژه هایتوسعه کسب و کار “
- ” تأمین مالیاستارت‌آپ ها “
- ” تأمین مالی برای اجرای یک قرارداد “
- ” تأمین مالی کسب و کار زیرمجموعه‌ی یکهلدینگ توسط یکی دیگر اززیرمجموعه‌های هلدینگ. “
- ” تأمین مالی به شرط خرید بخشی از محصول ( یا منحصرا دربرابر خرید محصول ) “
” قراردادهای پیمانکاری ” : ساده‌ترین تعریف قرارداد های پیمانکاری این است که بگوییم دراین قراردادها،اجرای یک پروژه از سوی کارفرما به پیمانکار واگذار می شود. به عبارت دیگر، موضوع قرارداد، واگذاری اجرای پروژه است. این قراردادها ، هم از نظر حجم و هم از نظر موضوع ، بسیار متنوعند و از طراحی و اجرای یک وب سایت تا اکتشاف و بهره‌برداری از یک میدان نفتی را دربرمیگیرند. خدمات حقوقی
معمولاقراردادهای پیمانکاری فازهای متعدددارند و تعهدات متفاوتی برای طرفین درهر یک از این فازها تعریف می شود. هم چنین از آن جا که موضوع قرارداد با اجرا گره خورده و پیچیدگی های فراوان دارد، معمولاادعا کردن (Claiming) و پاسخ‌گویی به ادعا و مدیریت ادعا و به طور کلی، مدیریت تعارض در این قرارداد ها جایگاه ویژه‌ای دارد.می توان گفت مجموعه ای در اجرای قرارداد های پیمانکاری موفق است که علاوه بر دانش و تجربه‌ی تخصصی در موضوع قرارداد، در دو حوزه‌ی مدیریت پروژه و مهارت مذاکره نیزتوانمندی‌های ویژه داشته باشد.
قراردادهای BOT (ساخت، بهره‌برداری، واگذاری)
” قراردادهای BOT ” : درقراردادهای BOT کارفرما پروژه‌ای رابه طرف دوم واگذارمیکند و به جای پرداخت پول، به او اجازه می دهد که پس از راه اندازی پروژه ، مدتی از آن بهره برداری کرده و از منافع مالی آن بهره مند شود. پس از گذشت این مدت مشخص ، پروژه به کارفرماتحویل داده میشود. به عنوان مثال، فرض کنید شهرداری میخواهد یک شهر بازی در یکی از مناطق شهر راه اندازی کند. اما به علت محدودیت بودجه با شرکتی به توافق می رسد که این شهربازی را تأسیس کرده و پنج سال بهره برداری از آن را برعهده بگیرد. در این پنج سال ، همه‌ی درآمد شهربازی متعلق به شرکت سازنده خواهد بود و هزینه‌ی پروژه و سود شرکت از این راه تأمین می شود. سپس شهربازی به طور کامل به شهرداری واگذارمیشود.
قراردادهای BOT را ازیک منظر میتوان قراردادپیمانکاری دانست ؛ چون پروژه‌ای تعریف شده واجرای آن به طرف دوم واگذار شده است. اما از سوی دیگر می توان آن‌ها را قرارداد تأمین مالی هم در نظر گرفت . چون کارفرما از این طریق ، هزینه های اجرای پروژه‌ی خود را تأمین می کند . قراردادهای BOT یک لایه پایین تر از انواع قرارداد هایی است که تا این جا اشاره کردیم و در واقع زیرمجموعه‌ی آن ها محسوب میشود. اما به این علت آن را مطرح کردیم تا به خاطر بسپارید که طبقه بندی و دسته بندی قراردادها ، یک کار قطعی و مطلق نیست و افراد مختلف بسته به نگرش و تجربه و موضوع بحث خود، یک قراردادمشخص را دردسته‌های متفاوتی قرارمیدهند.
” قراردادهای برونسپاری ” : ویژگی مهم قراردادهای برونسپاری این است که یک فرایند ( نه یک پروژه) به طرف قرارداد واگذار می شود . می دانیم که مهم ترین ویژگی پروژه این است که آغاز و پایان دارد ؛ اما فرایند ، فعالیتی پیوسته و دائمی است. وقتی پروژه‌ی ساخت یک واحد مسکونی را به شرکتی واگذار می‌کنیم ، با پایان ساخت واحد مسکونی، پروژه (و قرارداد) به پایان می‌رسد . اما در قرارداد برون سپاری ، اجرای دائمی یک فرایندکه می‌توانست درون سازمان انجام شودبا ملاحظات استراتژیک به بیرون مجموعه واگذارمیشود.
یک مثال خوب ازبرون سپاری، واگزارکردن فعالیت مرکزتماس (Call-center) یک سازمان، به یک شرکت تخصصی در بیرون سازمان است. معمولاً اگر کار واگذار شده از جنس ارائه‌ی خدمت باشد ، توافق نامه‌های سطح خدمات (SLA) هم تنظیم می شوند تا سطح کیفی مورد انتظار کارفرما به شکل شفاف و مشخص، موردتوافق طرفین قراربگیرد.
” قرارداد های فرنچایز ” : قراردادهای فرنچایز درفضای کارآفرینی و توسعه کسب وکار مورد بحث وبررسی قرارمی‌گیرند. در این قراردادها ، فرنچایزر ( صاحب امتیاز فرنچایز ) یک مدل کسب و کار را با جزئیات کامل طراحی کرده و احتمالاً نمونه هایی از آن را اجرا کرده است. دیگران که اجرای موفق آن مدل را می‌بینند و ایده‌ی کسب و کار را می‌پسندند ، حق پیاده سازی همان مدل و استفاده از برند فرنچایزر را برای مدت مشخص از او خریداری می‌کنند. این نوع قرارداد در همه‌ی نقاط جهان از جمله کشورمان ، مورد استقبال و استفاده قرار گرفته و میتوان از مک دونالد تا کافه ویونا رابه عنوان مصداق‌های آن ذکرکرد.
” قرارداد های لیسانس (لایسنس) ” : درموردقراردادهای لیسانس، به طورخلاصه (و غیردقیق) میتوان گفت که از این قراردادها ، برای اجاره دادن دارایی های فکری و نا مشهود شرکت ها استفاده میشود. فرض کنید برند یک شرکت در بازار شناخته شده است یا این شرکت ، دانش فنی تولید یک محصول ویژه را در اختیار دارد. هر دو موردی که مطرح شد (برند، دانش فنی) از جنس دارایی‌های فکری و نا مشهود هستند. اگر این شرکت به مجموعه‌ی دیگری اجازه دهد که برای مدت مشخص ، از برند یا دانش فنی آن‌ها استفاده کند ، به قراردادی که در این میان امضا میشود، قرارداد لیسانس یالایسنس میگویند.
” قرارداد های نمایندگی ” : قراردادهای نمایندگی رامیتوان یکی از متنوع ترین انواع قراردادهای تجاری دانست. در این قراردادها یک سازمان، یک شخص حقوقی را به عنوان نماینده‌ی خود برای انجام مجموعه ای از فعالیت ها در یک بازار یا ناحیه‌ی جغرافیایی مشخص برمی‌گزیند. قراردادهای نمایندگی میتوانند در زمینه‌ی فروش، خدمات پس از فروش، پخش و توزیع، ارائه‌ی خدمات و فعالیت های متنوع دیگر باشند. هم چنین این قراردادها می توانند به شکل انحصاری یاغیرانحصاری منعقدشوند.
معمولاکسب و کارهایی که استراتژی توسعه را انتخاب می‌کنند ، چاره‌ای ندارند جز این‌که وارد فرایندتأسیس نمایندگی و اعطای امتیاز نمایندگی شوند . چون اداره‌ی مستقیم همه‌ی فعالیت‌ها توسط دفتر مرکزی یا دفاتری که به صورت کامل تحت مالکیت و مدیریت دفتر مرکزی هستند، کاری پرهزینه است و اغلب هم مزیت استراتژیک ایجاد نمی‌کند.